TOMASZ   ZAN

Tomasz Zan urodził się 21 grudnia 1796 roku w Miasocie. Jego rodzicami byli Karol i Katarzyna
z Dylewskich. Tomasz miał jeszcze dwóch młodszych braci, Ignacego i Stefana, oraz siostry: Benedykte, Scholastyke i Eweline. Od 1807 roku Zan uczył się w gimnazjum w Mińsku, a potem w Mołodecznie.
Z tego okresu pochodzą też jego pierwsze próby literackie: niedokończona komedia ” Stałość w Przyjaźni” oraz  „Marsz dla studentów wojska appolinskiego”.

W 1815 roku rozpoczął studia na wydziale fizyko-matematycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Tam szybko zaprzyjaźnił się z Mickiewiczem. W 1816 roku, podczas częstych spotkań Mickiewicz, Zan, Jeżowski i Pietraszkiewicz postanowili założyć towarzystwo, od 1817 roku znane pod nazwa Towarzystwo Filomatów. W roku 1819 Zan został przewodniczącym drugiego wydziału tej organizacji. Aktywnie uczestniczył w posiedzeniach związku, na których prezentował swoje prace.

W 1820 roku Zan został przywódcą Promienistych (nazwa pochodzi od jego moralnej teorii promianków), czyli organizacji, będącej jawną przebudówką Towarzystwa Filomatów, szerzącą wśród młodzieży „niewszeteczny” model zabawy, łączącej współzawodnictwo artystyczne i intelektualne ze zdrową reakcja – zamiast alkoholu, hazardu i lenistwa. Jesienią w miejsce Promienistych powstaje tajne Towarzystwo Filaretów z Zanem na czele. Od wiosny 1821 roku Zan należał do masonerii oraz do wileńskiej gminy Towarzystwa Patriotycznego, rok pózniej przyjęto go do Towarzystwa Szubrawców.

Kiedy jesienią 1823 roku Nowosilcow rozpoczął śledztwo i aresztowania wśród młodzieży uniwersyteckiej, w nocy z 23 na 24 października (4/5 listopada) Zan został aresztowany. Osadzono go
w więzieniu na Lukiszkach, zwanym Turemnym Zamkiem. Jako organizator Promienistych i Filaretów, Zan postanowił wziąć całą winę na siebie. Istnienie Filomatów udało mu się zataić. 7 (19) sierpnia 1824 roku zapadł wyrok, zatwierdzony przez cara Aleksandra, skazujący Zana na rok twierdzy i stały pobyt
w głębi Rosji.

Po odbyciu kary, od października 1825 roku Zan mógł przebywać na wolności w wyznaczonym miejscu, którym był Orenburg. Zajął się wówczas nauczaniem dzieci zaprzyjaźnionych Rosjan oraz tłumaczeniem książek, co wiązało się z nadzieją na ich publikacje.

Podczas trzynastoletniego zesłania Zan działał również w orenburskiej Komisji Granicznej. Uczestniczył wtedy w badaniach geologicznych i licznych ekspedycjach naukowych, powiększając swoją kolekcję minerałów. Jesienią 1833 roku został aresztowany w związku z podejrzeniem o przywództwo w tzw. spisku orenburskim. Brak dowodów oraz przychylność komisji śledczej przyczyniły się do jego uniewinnienia. We wrześniu tegoż roku Zan udał się do Petersburga. Ciężka choroba i kłopoty finansowe zmusiły go do pozostania w Petersburgu na dłużej. W związku z tym podjął prace bibliotekarza
w Instytucie Inżynierów Górniczych. W 1841 roku Zanowi zezwolono na urzędowy wyjazd i w lipcu znalazł się na Litwie, witany jako bohater narodowy. 29 października 1846 roku ożenił się z Brygidą Świętorzecką, wraz z którą osiedlił się w Guberni Mohylewskiej, w zakupionej przez nich wiosce Kochaczyn. Państwo Zanowie dochowali się trójki synów.

W ostatnich latach życia Zan zajmował się praca nauczycielska i badaniami geologicznymi okolic Wilna. Zmarł 7 lipca 1855 roku w Kochaczynie.

 

W 1894 roku we Wschowie powstało tajne Towarzystwo Tomasza Zana. Cele towarzystwa, według jednego ze statutów, były następujące: „rozbudzanie i pielęgnowanie u młodzieży miłości i poczucia obowiązku względem Ojczyzny. Danie do jej usług ludzi gorących, ofiarnych, do najtrudniejszych prac obywatelskich gotowych, a w razie potrzeby do świętej walki orężnej o niepodległość Polski.”

W latach 60-tych, wśród młodzieży szkolnej narodził się pomysł, aby najstarszej szkole na Ziemi Zachodniej nadać imię Tomasza Zana.

17 października 1969 roku Rada Pedagogiczna Liceum wystąpiła do Kuratorium w Zielonej Górze
o nadanie imienia Tomasza Zana. Decyzja Kuratorium nadeszła już 26 listopada tego samego roku. Na jej mocy, od 1 grudnia 1969 roku szkołę obowiązuje nowa nazwa: Liceum Ogólnokształcące nr 1 imienia Tomasza Zana we Wschowie.

Było to świadome nawiązanie do istniejącego przed wojną konspiracyjnego koła młodzieży szkolnej jego imienia. Przyjęło ono ideę filomackie i filareckie, głoszące kult nauki i cnoty. Podobne w wymowie do tych, które w swoim czasie głosili T. Zan i A. Mickiewicz. Hymnem szkoły stała się Pieśń Filaretów.

    Przybliżając sylwetkę Patrona Szkoły należy uwypuklić jego zdolności pedagogiczne oraz dar skupiania wokół siebie młodzieży. Duże poczucie humoru, kultura osobista oraz talent poetycki sprawiły, że T. Zan stał się przywódcą młodzieży i jej niekwestionowanym autorytetem. Zan potrafił stworzyć styl zachowania rosnącej wokół niego grupy studentów, których nazwa „Promienistymi” zgodnie z głoszoną przez siebie tezą, że :”każdy człowiek promionkuje się stosownie do ścisłości i ładności swego połączenia duszy z ciałem i tworzy wokół siebie atmosferę obszerniejszą lub ściślejszą, mniej lub więcej ujmującą lub wstrętną”

 

HYMN  SZKOLY

Jeszcze słonce nam poświeci

Wiwat bracia Filareci

Których męski umysł klęski

Umiał znieść dla cnót

 

Gdy poczciwość w świecie znana,

Któż poczciwszy jest od Zana,

Więc panowie jego zdrowie

Wiwat Tomasz Zan!

Zapytania promieniste

Przez naukę i cnotę  zmyć pstrokate plamy

Z siebie – czy przyrzekacie, bracia? – Przyrzekamy !

Przez naszą prawość kłaść występkom tamy

W młodzieży – przyrzekacie, bracia? – Przyrzekamy !

Nie pozwolić, by nieszczęsny długo stał u bramy

Bez wsparcia – przyrzekacie, bracia? – Przyrzekamy !

Pracować myślą, piórem, poznać kraju kramy,

Bogactwa – przyrzekacie, bracia? – Przyrzekamy !

Cnoty i odzież przodków przedkładać na bramy

Wykwintne  – przyrzekacie, bracia ? – Przyrzekamy !

Zaszczepiać narodowość, poprawować damy

Przykładem – przyrzekacie, bracia ? – Przyrzekamy !